Polin, czyli 1000 lat historii Żydów w Polsce

Świat zachwycił się Muzeum Historii Żydów Polskich. Nasycone multimediami w porywający sposób opowiada o tysiącletniej obecności Żydów na ziemiach polskich.

Otwarte zaledwie kilka lat temu muzeum już zdołało stać się jednym z najważniejszych adresów na mapie kulturalnej nie tylko Polski, ale i Europy. W ubiegłym roku otrzymało dwie prestiżowe nagrody: Europejskiego Muzeum Roku 2016 (European Museum of the Year Award 2016) – przyznawaną przez European Museum Forum oraz European Museum Academy Prize – przyznawaną przez European Museum Academy. W tym roku placówka odebrała kolejną, tym razem jest to Nagroda Unii Europejskiej dla Dziedzictwa Kulturowego – Europa Nostra 2017 w kategorii „Edukacja, szkolenia i podnoszenie świadomości” za realizację programu edukacyjnego „Żydowskie dziedzictwo kulturowe”.

Wakacje na historycznym szlaku - muzea, bitwy i turnieje [PRZEWODNIK]

KANION I MNÓSTWO MULTIMEDIÓW

Warta obejrzenia jest już sama architektura projektu fińskiego architekta Rainera Mahlamäkiego, a jej najbardziej niezwykłym rozwiązaniem jest zamknięty w przeszklonym pudle budynku żelbetowy wąwóz przechodzący przez gmach muzeum. Zawiera się w nim dość czytelna symbolika przejścia Żydów przez Morze Czerwone.

W muzeum organizowane są pasjonujące wystawy czasowe, spotkania, projekcie filmowe, prowadzone są działania edukacyjne. Jednak rdzeń placówki stanowi ekspozycja stała. Tworzy ją wystawa narracyjna, historyczna, operująca scenografiami odtwarzającymi wnętrza budynków oraz przestrzenie miejskie, takie jak np. rynek czy ulica.

Wszystko to podane jest w atrakcyjny sposób, z multimediami silnie oddziałującymi na naszą wyobraźnię. Najważniejsze jest jednak to, że ekspozycja skłania zwiedzających do angażowania się w aktywny sposób. Chwilami możemy odnieść wrażenie, że oto przenieśliśmy się w czasie do nieistniejącego już świata, a z obserwatorów stajemy się jego uczestnikami.

SPACER PO ŚREDNIOWIECZU

Ekspozycję tworzy osiem galerii. Autorzy snują opowieść o życiu codziennym, religii, kulturze i dziedzictwie polskich Żydów – od zarania polskiej państwowości i legend o przybyciu Żydów na ziemie polskie po zagładę w czasie drugiej wojny światowej, lata powojenne i czasy współczesne.

Witająca nas przy wejściu na wystawę pierwsza galeria zajmie najmniej czasu. Poznajemy tu legendę o przybyciu na ziemie polskie pierwszych Żydów już za panowania Mieszka I. Jest to jedyna galeria zbudowana nie na faktach, lecz na legendzie. Solidnie udokumentowaną, historyczną narrację śledzimy za to w drugiej galerii. Opowiada ona o żydowskiej diasporze w średniowiecznej Polsce, o przybyciu do miast pierwszych żydowskich osadników, ich relacji z władzą królewską i książęcą, przywilejach gwarantujących wolności religijne czy prawo do wykonywania określonych zawodów. Możemy tu szukać odpowiedzi na pytania, skąd Żydzi przybywali wówczas do Polski, dlaczego porzucali bogatsze i lepiej rozwinięte miasta na Zachodzie. Duże wrażenie robi tu m.in. wielka makieta średniowiecznego Krakowa.

ZŁOTY WIEK I SYNAGOGA Z GWOŹDŹCA

Dziejom Żydów w Rzeczypospolitej epoki nowożytnej poświęcona jest trzecia galeria. Przełom XVI i XVII w. to złoty wiek w życiu diaspory w Polsce.Prezentacja opowiada m.in. o tak niezwykłej instytucji jak żydowski Sejm Czterech Ziem, na który zjeżdżali delegaci gmin żydowskich z Małopolski, Wołynia, Wielkopolski i Rusi Czerwonej. Poznamy historię powstania Zamościa, do osiedlania się w nim zapraszał Żydów kanclerz i hetman wielki koronny Jan Zamoyski.

Zajrzymy też do wnętrza synagogi. Ta ostatnia jest największą atrakcją muzeum.

Tworzą ją zrekonstruowany dach oraz sufit wraz z polichromiami XVII-wiecznej synagogi w Gwoźdźcu, jednego z najwspanialszych zabytków dawnej architektury żydowskiej w Polsce. Podobne, drewniane dachy wybudowane na wschodzie Rzeczypospolitej były czymś wyjątkowym w skali świata. Niestety żaden nie dotrwał w oryginale do naszych dni. Konstrukcja odtworzona została w Skansenie w Sanoku. Niestety dach jest odtworzony w nieco mniejszej skali niż oryginał. Za to w całości został pokryty odtworzonymi absolutnie unikatowymi dekoracjami malarskimi.

W piątej galerii jesteśmy już w XIX wieku, gdy dokonują się rewolucyjne zmiany. Po rozbiorach Polski Żydzi w poszczególnych zaborach tracą swoje przywileje, z drugiej zaś strony postęp techniczny odmienia życie codzienne i społeczne. Galeria ukazuje drogę ku nowoczesności, zmiany, jakie niósł wiek pary i kolei żelaznych, tworzenia się wielkiego przemysłu, handlu i nowoczesnych miast. Wejdziemy na salę dworca kolejowego, zobaczymy też model Wielkiej Synagogi na Tłomackiem.

Kolejna, szósta galeria to już czasy międzywojenne – rozkwitu żydowskiego życia politycznego, intelektualnego, artystycznego i ekonomicznego. Staniemy na ulicy żydowskiej. Takie ulice przed 1939 r. istniały zresztą w niejednym polskim mieście. W muzeum idziemy wzdłuż ciągu kamienic. Możemy wejść w bramę i znaleźć się na podwórku, zajrzeć do kina i kawiarni. Bieg muzealnej ulicy pokrywa się niemal dokładnie z biegiem dawnej Dzikiej, przemianowanej na tym odcinku w latach międzywojennych na Zamenhoffa.

GALERIA ZAGŁADY

Holocaust to galeria siódma. Śledzimy tragiczne losy społeczności żydowskiej od pierwszych chwil okupacji niemieckiej. Pierwsze getto okupanci zaczęli tworzyć w Piotrkowie Trybunalskim już jesienią 1939 r. W Warszawie miało to miejsce rok później. W kwietniu 1943 w warszawskim getcie wybuchnie powstanie. W galerii śledzimy proces odbierania Żydom ich podstawowych praw, narastania represji, życie codzienne w getcie, ale też zagładę w obozach śmierci i obozach koncentracyjnych. Jednak opowieść o Holocauście nie zdominowała ekspozycji, która poświęcona jest nie tyle zagładzie, co setkom lat życia Żydów w Polsce.

Sporo emocji budzi ostatnia, ósma galeria, opowiadająca o powojennych losach tych, którzy ocaleli, i społeczności żydowskiej w Polsce. Nie jest pozbawiona dramatycznych wątków, m.in. przypomina pogrom kielecki dokonany na ludności żydowskiej w Kielcach 4 lipca 1946 r. Inną graniczną datą w dziejach Żydów w Polsce był oczywiście rok 1968 i wielka kampania antysemicka rozpętana przez władze komunistyczne w ostatnich latach rządów Gomułki.

Dopiero po 1989 r. mogło się zacząć ponowne, choć na niewielką skalę, odrodzenie życia żydowskiego w Polsce, zaś muzeum Polin jest dziś jedną z najważniejszych instytucji przypominających o tysiącletniej obecności społeczności żydowskiej nad Wisłą.

MUZEUM HISTORII ŻYDÓW POLSKICH

ul. Anielewicza 6 w Warszawie

www.polin.pl

Godziny otwarcia:

poniedziałek, czwartek, piątek godz. 10-18 (ostatnie wejście na wystawę stałą godz. 16.).

środa, sobota, niedziela godz. 10-20 (ostatnie wejście na wystawę stałą godz.18), wtorek – muzeum nieczynne.

W planach:

6 sierpnia na skwerze przy muzeum zostanie otwarta plenerowa instalacja „Łąka Leśmiana” – inspirowana wierszem „Łąka” Bolesława Leśmiana. Będzie tam można odpocząć, posłuchać poezji, muzyki, wziąć udział w warsztatach.

13 października w muzeum otwarta zostanie wystawa „Krew. Łączy i dzieli” – po raz pierwszy w Polsce zobaczymy m.in. pracę Anisha Kapoora, uznanego obecnie za jednego z najwybitniejszych artystów.