Wystawa w Zamku Królewskim. Dokumenty, pieczęcie i zabytki Piastów Mazowieckich

To wystawa z okazji 490-lecia śmierci ostatniego księcia mazowieckiego - Janusza III - i jednocześnie włączenia Mazowsza do Korony w roku 1526.

– Od 1138 roku, kiedy to dokonał się podział Polski na dzielnice, przez prawie 400 lat Mazowsze stanowiło samodzielne księstwo z władcą, który co prawda miał tylko tytuł księcia, ale często aspirował do korony polskiej – opowiada kurator Rafał Mroczek. Wystawa powstała z inicjatywy Zamku Królewskiego w Warszawie przy wydatnej pomocy Archiwum Głównego Akt Dawnych (AGAD). Będziemy ją mogli oglądać od 28 października do 4 grudnia w odnowionej Dawnej Izbie Poselskiej Zamku.

– Gros eksponatów stanowią niezwykle ciekawe dokumenty – mówi Rafał Mroczek. – A także wspaniałe pieczęcie, które stanowią rzadkie przykłady zabytków sfragistyki z przedstawieniami książąt w różnych ujęciach heraldycznych. Pieczęcie te stanowią nieocenione źródło do historii kostiumologii, kultury rycerskiej i ceremoniału dworskiego.

Na wystawie zobaczymy 16 dokumentów i księgi metrykalne z kancelarii książęcej, a oprócz tego – zabytki sztuki związane z książętami mazowieckimi. Wśród nich przedmioty pozyskane podczas badań archeologicznych w dawnej krypcie ostatnich książąt mazowieckich w archikatedrze św. Jana Chrzciciela.

Krypta została odkryta w 1953 roku, znaleziono w niej szkielety książąt. W późniejszych latach na podstawie czaszek, a dokładnie mówiąc: ich zdjęć inwentaryzacyjnych, przeprowadzono rekonstrukcje twarzy – opowiada kurator. – Z grobu książęcego pochodzi też złoty pierścionek, symbol miłości, określany w kulturze anglosaskiej jako „posy ring”, i fragment tkaniny włoskiej z XIV wieku.

Zobaczymy też monetę – tzw. kwartnik, który wybito na polecenie księcia Siemowita IV – wypożyczoną z Muzeum Narodowego. Jest to jedyna emisja monety książęcej z Mazowsza, bo prawo do emitowania własnych monet przysługiwało głównie królowi.

Wystawa w Zamku Królewskim towarzyszy dwudniowej konferencji (27-28 października), która odbędzie się w siedzibie AGAD przy ulicy Długiej 7, z udziałem badaczy: historyków, archeologów, archiwistów, którzy zajmują się historią Mazowsza i jego kontaktami gospodarczymi i politycznymi z ościennymi dzielnicami.

Dokumenty oraz zabytki pochodzą ze zbiorów Zamku, Biblioteki Narodowej, AGAD, Wilanowa, zbiorów Fundacji Czartoryskich w Krakowie oraz z Muzeum Warszawy.

 

1. Pieczęć księcia Janusza I (1346-1429)

Janusz I (1346-1429) był księciem mazowieckim, warszawskim, ciechanowskim, łomżyńskim, makowsko-różańskim, zakroczymskim, wiskim, czerskim, wyszogrodzkim itd. Prezentowany odcisk pieczęci większej zachował się przy dokumencie z 23 listopada 1379 r. dla mieszczan warszawskich. Na pieczęci widzimy rycerza w zbroi i hełmie zwróconego w prawo, w prawej ręce trzymającego miecz, a w lewej tarczę z orłem bez korony. Janusz I używał pieczęci do końca swojego życia w 1429 r. Ponieważ przeżył wszystkich swoich synów, po jego śmierci wnuk Bolesław IV sporządził własną pieczęć większą do uwierzytelniania dokumentów wieczystych.

(za opisem prof. Janusza Grabowskiego z AGAD)

2. Dokument z 23 listopada 1379 r., w którym Janusz I uwalnia mieszczan warszawskich od podwód

W opinii Jana Długosza Janusz I był najmądrzejszym wśród mazowieckich książąt. Po objęciu w 1373 r. samodzielnych rządów szczególną troską otaczał Warszawę, dlatego za jego panowania miasto bardzo się rozrosło. Uczynił ją stolicą swego księstwa i podniósł kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela do rangi kolegiaty. Wzniósł Dwór Wielki (Curia Maior) na terenie obecnego Zamku Królewskiego. W 1376 r. dał mieszczanom przywilej budowy łaźni w Warszawie, natomiast 23 listopada 1379 r. wystawił dla miasta kolejne ważne dokumenty. W pierwszym uwolnił mieszczan od podatków i oddał im w posiadanie wsie podmiejskie: Wielką Wolę, Wawrzyszewo, Jazdowo, Mostki (później Powązki) i Młociny, zobowiązując ich w zamian do budowy części murów miejskich z wieżami. W drugim dokumencie uwolnił mieszczan od podwód, czyli obowiązku dostarczania koni wierzchowych na potrzeby władcy.

(za opisem prof. Janusza Grabowskiego z AGAD)

3. Płyta z nagrobka Stanisława i Janusza III

A właściwie kopia płyty wmurowanej w archikatedrze św. Jana Chrzciciela w kaplicy Baryczków. Katedra została prawie całkowicie zburzona w 1944 r., a oryginalna płyta została odnaleziona podczas odgruzowywania świątyni i wyeksponowana w prawej nawie. Kopia z Muzeum Narodowego, która de facto już jest zabytkiem, ponieważ pochodzi z okresu międzywojennego, przetrwała wojnę w nienaruszonym stanie.

– To jeden z przykładów renesansowego nagrobka w bardzo interesującym ujęciu – opowiada kurator wystawy Rafał Mroczek. – Dwaj ostatni książęta, którzy wspólnie rządzili Mazowszem, przedstawieni są na płycie w zbrojach, z mieczami, a jednocześnie obejmują się, wyglądają, jakby spali. Płyta nosi wyraźne cechy rzeźby Bernardina de Gianotis, ale brak jest na to potwierdzenia w źródłach.

Nagrobek ufundowany przez księżniczkę Annę, zapewne z udziałem króla Zygmunta I, stanął około 1527-28 r. w chórze kolegiaty warszawskiej, w pobliżu miejsca pochówku zmarłych. Autorem płyty z czerwonego marmuru jest najprawdopodobniej Bernardino de Gianotis.

4. Ewangeliarz Anastazji

– To najcenniejszy zabytek tej wystawy i chyba najładniejszy przedmiot – ocenia kurator Rafał Mroczek. – I chodzi nie tyle o księgę, ile o samą oprawę – drewno pokryte srebrną blachą repusowaną i złoconą, z przedstawieniem sceny ukrzyżowania, a także postaci Anastazji–donatorki, księżnej mazowieckiej, pierwszej żony Bolesława Kędzierzawego.

Pierwotnie ewangeliarz był przechowywany w klasztorze w Czerwińsku, aż do jego kasaty w 1818 r. Po upadku powstania listopadowego został wywieziony 1832 r. do Rosji, a zwrócono go nam na mocy traktatu ryskiego w 1929 r. Obecnie jest przechowywany w Bibliotece Narodowej.

5. Kodeks Świętosławów

Rękopis powstał w latach 1449-50 z inicjatywy księcia mazowieckiego Bolesława IV. To wczesny kodeks karny, w którym spisane są prawa koronne i księstwa mazowieckiego. Część pierwsza (s. 2-82), „Statuty królów polskich”, to przekład statutów Kazimierza Wielkiego i statutów ziemskich Władysława Jagiełły z lat 1420-23, część druga to „Statuty książąt mazowieckich” z lat 1377-1426. Rękopis jest iluminowany, czyli zawiera ozdobione rysunkowo litery i kilka rycin przedstawiających m.in. króla otoczonego radą królewską czy arcybiskupa gnieźnieńskiego w otoczeniu biskupów. Zbiór statutów mazowieckich poprzedza całostronicowa miniatura przedstawiająca sześciu książąt-prawodawców, prawdopodobnie: Bolesława II, Trojdena I, Kazimierza I, Siemowita III, Janusza I Starszego i Bolesława IV. Kodeks stanowi cenny zabytek języka staropolskiego i terminologii prawniczej.

Wystawa " Dziedzictwo Piastów Mazowieckich". Zamek Królewski, pl. Zamkowy 4, Wystawa od 28 października do 4 grudnia, można ją oglądać od wtorku do soboty w godz. 10-16, w niedz. w godz. 11-16 w ramach biletu do Zamku: 30 zł. Niedziela – wstęp wolny