Surowa sztuka i niewiarygodne biografie w Państwowym Muzeum Etnograficznym
Nie kończyli szkół, często nie potrafią się nawet podpisać, ale ich prace są w kolekcjach sztuki na całym świecie. Zobacz wystawę polskich artystów art brut w Państwowym Muzeum Etnograficznym.
Jest tu ponad trzysta prac: obrazów, rysunków, rzeźb. Wśród 31 prezentowanych na wystawie "Szara strefa sztuki. Polscy twórcy art brut" artystów i artystek znaleźli się zarówno ci najwybitniejsi, jak Maria Wnęk, Adam Dembiński, Julian Stręk czy Włodzimierz Rosłon, jak i ci mniej znani, m.in. Tadeusz Andrzejewski, Genowefa Magiera, Piotr Stanisz, Leszek Zając.
Praca 'Ewa' Justyny Matysiak z wystawy 'Szara strefa sztuki - polscy twórcy art brut' w Państwowym Muzeum Etnograficznym
/ Fot. K. Wodecka
NIEWIARYGODNE BIOGRAFIE
Zobaczymy prace Edmunda Monsiela i Stanisława Zagajewskiego, których obrazy znajdują się w najbardziej znanej kolekcji art brut w Lozannie, oraz Justyny Matysiak, młodej artystki, której charakterystyczny styl jest doceniany na całym świecie.
- Za każdym z tych twórców kryje się niewiarygodna biografia - opowiada kuratorka wystawy Grażyna Borowik. - Edmund Monsiel przez całą drugą wojnę ukrywał się na strychu, bo był świadkiem rozstrzelań. Adam Dembiński był niesprawny fizycznie, z trudem trzymał ołówek, ale tworzył ogromne rysunki. Maria Wnęk, która sama mówiła o sobie, że jest znana „po całym świecie”, pomieszkiwała w domach opieki, szpitalach psychiatrycznych, na ulicy. Nazwałam wystawę "Szara strefa sztuki" , bo tak określa się obszary z jakiegoś powodu niewidoczne. Twórcy art brut często nie wiedzą, co się dzieje z ich pracami, inne osoby decydują o wystawach, sprzedaży prac, a artyści pracują w swojej szarej codzienności.
Praca Marii Wnęk z wystawy 'Szara strefa sztuki - polscy twórcy art brut' w Państwowym Muzeum Etnograficznym
/ Fot. Edward Koprowski
Sztuka art brut nie jest tożsama ze sztuką naiwną czy ludową. Jest niewyuczona. Wiąże się najczęściej z chorobą umysłową lub psychiczną.
- Twórczość ludowa opiera się na tradycji, która jest przekazywana z pokolenia na pokolenie, natomiast każdy z artystów art brut tworzy własny kosmos, niepowtarzalny, niedający się podporządkować żadnemu kierunkowi w sztuce - wyjaśnia Grażyna Borowik. - To twórczość, która wyrasta z najgłębszych pokładów podświadomości i z autentycznej potrzeby ekspresji.
Termin art brut, po polsku tłumaczony jako sztuka surowa, nieokrzesana, wymyślił francuski artysta Jean Dubuffet w latach 40. XX w. Nazwę zastrzegł, obawiając się, że będzie nadużywana, stosowana wymiennie z terminem sztuka naiwna.
- Trzeba pamiętać, że nie każdy chory psychicznie jest twórcą art brut, procent osób utalentowanych wśród chorych jest taki jak wśród osób zdrowych - zauważa kuratorka.
- Artyści art brut nie kończyli szkół, niektórzy nie mówią, nie słyszą, jeszcze inni nie umieją się podpisać. Ale swoimi pracami potrafią nami wstrząsnąć, wzruszyć nas, zachwycić, pobudzić do refleksji.
Praca Tadeusza Głowali z wystawy 'Szara strefa sztuki - polscy twórcy art brut' w Państwowym Muzeum Etnograficznym
/ Fot. Edward Koprowski
WYOBRAŹNIA I AUTENTYCZNOŚĆ
Żeby zaistnieć w powszechnej świadomości, sztuka art brut potrzebowała specyficznego momentu w historii sztuki - modernizmu. Profesjonalni artyści zaczęli poszukiwać innych wartości niż doskonałe odwzorowanie rzeczywistości. A dzięki rozwojowi psychoanalizy i psychiatrii zaczęto zwracać uwagę na podświadomość. Artyści, intelektualiści, poeci fascynowali się chorobą psychiczną.
- Sztuka art brut oddziałuje na sztukę akademicką, inspirowali się nią Pablo Picasso, Max Ernst czy grupa Cobra - opowiada Grażyna Borowik. - Artyści surowi, mimo że nigdy nie uczyli się zasad kompozycji czy kolorystyki, zaskakują wyobraźnią i autentycznością. To inspiruje twórców profesjonalnych, którzy po przyswojeniu różnych stylów i kierunków muszą na nowo poszukiwać autentyczności, odkryć w sobie dziecko.
Na początku XX w. wystawy art brut były powszechne. Hans Prinz-horn, niemiecki lekarz psychiatra i historyk sztuki, w latach 20. zebrał w swojej klinice w Heidelbergu kolekcję sztuki chorych psychicznie liczącą 5 tys. dzieł. W Polsce termin art brut upowszechnił prof. Aleksander Jackowski, z którego inicjatywy w 1965 r. w Zachęcie odbyła się pierw sza wystawa sztuki marginesu pt. „Inni”.
- Dzisiaj art brut znowu święci triumfy na świecie. W 2013 r. podczas 55. Międzynarodowego Biennale Sztuki w Wenecji po raz pierwszy pokazano ogromny zbiór tej sztuki - mówi Grażyna Borowik. - W Polsce też są galerie wystawiające art brut, np. galeria w Płocku, który jest zagłębiem tej sztuki, a to dzięki Domowi Pomocy Społecznej w Brwilnie, z którego wywodzi się wiele gwiazd. Zbiory art brut są w polskich muzeach, a także w kolekcjach prywatnych.
Praca Justyny Matysiak z wystawy 'Szara strefa sztuki - polscy twórcy art brut' w Państwowym Muzeum Etnograficznym
/ Fot. Edward Koprowski
Na wystawie zobaczymy prace ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, Muzeum Etnograficznego w Toruniu, Muzeum Śląskiego w Katowicach, kolekcji Leszka Macaka, Andrzeja Kwasiborskiego, Stowarzyszenia „Psychiatria i Sztuka”, Szpitala Specjalistycznego im. dr. J. Babińskiego w Krakowie oraz zbiorów artystów Adama Nidzgorskiego i Władysława Wałęgi.
Oprócz prac zobaczymy też film o pracach jednego z twórców, Tadeusza Andrzejewskiego. Będzie również słuchowisko „Wariat i zakonnica” w wykonaniu pacjentów szpitala psychiatrycznego im. Babińskiego, ilustrowane ich kolażami.
Wystawę zrealizowano w ramach projektu „Gorzki smak - art brut. Badania - kolekcje - wystawy w Polsce na przełomie XX/XXI w.
„Szara strefa sztuki - polscy twórcy art brut”
Państwowe Muzeum Etnograficzne
ul. Kredytowa 1
- Wystawę oglądać można od piątku 15 lipca do 18 września we wt., czw., pt. w godz. 9-17, śr. w godz. 12-20, sob. w godz. 10-18, niedz. w godz. 12-17.
- Bilety: 20 zł.
